Η πράσινη ανάπτυξη αποτελεί πλέον κεντρικό συστατικό στοιχείο του πολιτικού μας λόγου. Επιτρέψτε μου ορισμένες παρατηρήσεις για την πράσινη ανάπτυξη:
1 Η πράσινη ανάπτυξη πρέπει να υπερβεί το... trendy επίπεδο των λόγων και να δρομολογήσει συγκεκριμένες αναπτυξιακές λύσεις! Οι επικοινωνιακές ανακαινίσεις της πρόσοψης, ώστε να φαίνεται πράσινη, δεν αποτελούν «διατηρήσιμη» λύση. Ούτε βέβαια το οικο-υποκριτικό «πρασίνισμα» που οδηγεί σε νέα καταναλωτική μανία.
Ηδη όλοι οι τομείς της πρωτογενούς παραγωγής (γεωργία, κτηνοτροφία, αλιεία, δασοκομία, εξόρυξη κλ.π.) θεωρούνται αντι-οικολογικοί και βρίσκονται στα φάσμα της εγκατάλειψης οδηγώντας την περιφέρεια της χώρας σε μαρασμό, ενώ παράλληλα δίνουν τη θέση τους στον μαζικό (και όχι ποιοτικό) τουρισμό. Ομως, η μονοκαλλιέργεια του τουρισμού δεν αποτελεί επίσης διατηρήσιμη λύση. Κι ακόμη το «αειφόρο τίποτε» δεν τρώγεται, ούτε μεταφέρεται στις επόμενες γενιές.
Το ζητούμενο είναι μια εναλλακτική λύση που θα ανασυγκροτήσει την πρωτογενή παραγωγή και θα δρομολογήσει τη μετάβαση προς τη βιώσιμη κοινωνία.
Η βιώσιμη ανάπτυξη δεν απαιτεί απλώς μια στρατηγική πράσινης ανάπτυξης, αλλά μια ολοκληρωμένη στρατηγική που μπορεί να γίνει πράξη με συντονισμένη συλλογική προσπάθεια, στοχευμένες πολιτικές, αλλά και με ατομικές πρωτοβουλίες.
2 Πράσινη ανάπτυξη δεν σημαίνει «ΑΠΕ παντού», να στραφούμε, δηλαδή, στις ΑΠΕ ανεξέλεγκτα και με οποιοδήποτε κόστος, αλλά να επενδύσουμε σε πολιτικές και τεχνολογίες που μετατρέπουν τις ΑΠΕ σε ανταγωνιστικές πηγές ενέργειας. Οι ΑΠΕ και η πράσινη ανάπτυξη δεν αποτελούν μονόδρομο, αποτελούν σαφώς τη βέλτιστη λύση, αλλά απαιτούν μεγάλη προσοχή.
Το μέλλον γράφεται με άνεμο και ήλιο, όμως οι ΑΠΕ μπορεί υπό προϋποθέσεις να οδηγήσουν σε οικονομικά αδιέξοδα αν οι τεχνολογικές μας επιλογές είναι λανθασμένες (επενδύσεις στη βέλτιστη τεχνολογία, σε υποδομή δικτύων, ισχύς και ποσοστό διείσδυσης ώστε να μην διακυβεύεται η ευστάθεια του συστήματος κ.λπ.) ή αν δεν προσέξουμε και τις επιβάλλουμε ως μονοκαλλιέργεια ενεργειακής ανάπτυξης.
Κι ακόμη δεν φτάνει μόνο να εγκαταστήσουμε ΑΠΕ εκεί που προβλέπεται, αλλά πρέπει να κατασκευάζουμε και τον εξοπλισμό στη χώρα μας, ώστε να αυξήσουμε την προστιθέμενη αξία και να δημιουργήσουμε θέσεις εργασίας και μάλιστα κατά προτίμηση υψηλής εξειδίκευσης που θα μπορεί επίσης να παρέχεται στη χώρα μας.
3 Ο,τι είναι «πράσινο» δεν είναι αυτομάτως και πράσινη ανάπτυξη. Ενα γήπεδο γκολφ μπορεί να είναι πράσινο, δεν είναι όμως «πράσινη πολιτική» η επιλογή του. Αντίστροφα, ένα λατομείο δεν είναι πράσινο, μπορεί όμως να γίνει απολύτως «πράσινο», αφού μάλιστα εκμεταλλευτούμε επ' ωφελεία του κοινωνικού συνόλου τον εν ενεργεία χρόνο ζωής του πριν το αποδώσουμε σε άλλη χρήση.
Πράσινη ανάπτυξη δεν σημαίνει ένα a priori «όχι» στην πρωτογενή παραγωγή και εστίαση μόνο στην πράσινη επιχειρηματικότητα του τριτογενούς τομέα. Για παράδειγμα, πράσινη ανάπτυξη δεν σημαίνει «όχι» στην εξόρυξη προϊόντων που ούτως ή άλλως αποτελούν τη βάση για το ψηφιακό και οικολογικό μας μέλλον: το πυρίτιο (Si των Φ/Β και της τεχνολογίας πληροφορικής), το νεοδύμιο (Nd, των ανεμογεννητριών και των σκληρών δίσκων), το ταντάλιο (Ta, των κινητών μας αλλά και του σφοδρού πολέμου στο Κονγκό), το δυσπρόσιο (Dy, των υβριδικών αυτοκινήτων), το αλουμίνιο και ο χαλκός (των ενσύρματων και ασύρματων δικτύων) κ.λπ.
Πράσινη ανάπτυξη δεν σημαίνει «να μην κόβεται κανένα δέντρο ποτέ», να «μην γίνονται αιολικά πάρκα στα βουνά και μεταλλεία σε περιοχές που χαρακτηρίζονται δασικές». Πολλοί θεωρούν ότι οι μη ανανεούμενοι πόροι πρέπει να εξαιρεθούν από τα σχέδια βιώσιμης ανάπτυξης. Εντούτοις, η διαχείριση μη ανανεούμενων πόρων μπορεί να είναι βιώσιμη όταν εφαρμόζουμε διαχειριστικά συστήματα «βιομηχανικής οικολογίας» και «βιομηχανικής συμβίωσης» σεβόμενοι τους κύκλους της ζωής και της φύσης, όταν εξαντλούμε τους κύκλους ζωής των παραγόμενων προϊόντων και όταν ανακυκλώνουμε τα προϊόντα στο μεγαλύτερο δυνατό βαθμό.
4 Πράσινη ανάπτυξη σημαίνει «ανακύκλωση παντού» και «εξοικονόμηση παντού» χωρίς εξαίρεση.
Σημαίνει επίσης «βιώσιμη κατανάλωση» και «οικο-αποδοτικότητα» παντού, υπεύθυνη χρήση αγαθών, πόρων, απορριμμάτων και υπηρεσιών. Σημαίνει ακόμη περισσότερη βιομάζα και γεωθερμία που συχνά τις υποτιμούμε ως ΑΠΕ, παρ' ότι παρέχουν μη «διακοπτόμενη» ενέργεια. Πράσινη ανάπτυξη σημαίνει πάνω απ' όλα παιδεία, ωρίμανση των κοινωνιών και περιβαλλοντική ηθική ώστε να γίνουν αντιληπτές αυτές οι λεπτές μεταβατικές ισορροπίες.
Κι ακόμη πράσινη ανάπτυξη σημαίνει ότι ο κρατικός έλεγχος θα εγγυηθεί επιτέλους ότι «ο ρυπαίνων θα πληρώνει» και όχι τελικά αντ' αυτού ο ρυπαίνων να σαρκάζει «μπορώ και πληρώνω, άρα ρυπαίνω..»
5 Η πράσινη ανάπτυξη οφείλει να είναι βιώσιμη, κι αυτό σημαίνει ότι αφενός οφείλει να είναι «διατηρήσιμη» σε βάθος χρόνου χωρίς κρατικές επιδοτήσεις και αφετέρου δεν πρέπει να υπερβαίνει τη φέρουσα ικανότητα του περιβάλλοντος και να μην διακυβεύει την κοινωνική συνοχή. Το περιβάλλον από πεδίο λανθάνοντος πλεονεκτήματος πρέπει να μετατραπεί επιτέλους σε πραγματικό πεδίο συγκριτικού πλεονεκτήματος. Για να γίνει αυτό απαιτούνται θεσμικές παρεμβάσεις, οικονομίες κλίμακας, αλλά και συγκρούσεις τόσο με γραφειοκράτες της δημόσιας διοίκησης όσο και με ιδεολήπτες «οικολόγους». Αλλά και με τις ψευδαισθήσεις που καλλιεργούνται στους πολίτες. Οπως εκείνη που θεωρεί πως το κράτος μπορεί να δημιουργήσει «πράσινες» θέσεις εργασίας με ένα μαγικό ραβδί, χωρίς να τις επιδοτήσει, απορροφώντας κεφάλαια από άλλους παραγωγικούς τομείς. Κι ακόμη εκείνη που θεωρεί ότι η πράσινη ανάπτυξη σημαίνει αυτόματα σύγκρουση με τις πελατειακές λογικές ορισμένων κατευθύνσεων, τη γραφειοκρατία, το συγκεντρωτισμό, τη διαφθορά.
*Δεν ελπίζω και πολύ, καθώς όλα τα προοδευτικά οράματα στην Ελλάδα παγιδεύονται συνήθως ανάμεσα στον επικοινωνιακό άξονα από τη μια και τη γραφειοκρατία και ανελαστικότητα του επιχειρηματικού περιβάλλοντος από την άλλη.
Ας μην ξεχνάμε ότι μια χώρα σαν την Ισπανία που τόλμησε να κατεδαφίσει τα πολυώροφα παραθεριστικά συγκροτήματα με σκοπό να επανακτήσει τις ακτογραμμές της, δεν τα κατάφερε μέχρι σήμερα στο στοίχημα της βιώσιμης ανάπτυξης. Αν και πέτυχε ταχεία «πράσινη» ανάπτυξη, αυτή στηρίχθηκε κυρίως σε ένα ευνοϊκό νομοθετικό πλαίσιο κρατικών επιδοτήσεων, με αποτέλεσμα να μην είναι «βιώσιμη» σε βάθος χρόνου. Και να οδηγήσει σύντομα σε αύξηση των ελλειμμάτων και της ανεργίας.
*Ας ελπίσουμε ότι η δέσμευση της Ε.Ε. για τα γνωστά 5 εικοσάρια (20% μείωση εκπομπών, 20% μερίδιο ΑΠΕ, 20% ενεργειακή αποδοτικότητα μέχρι το 2020) θα έχει μεγαλύτερη επιτυχία από τη στρατηγική της Λισαβόνας για την ανταγωνιστικότητα και ότι θα επηρεάσει θετικά και τον τόπο μας.
Εντούτοις, η αλήθεια είναι ότι αν δεν αλλάξουμε το από δεκαετίες κυρίαρχο κρατικοδίαιτο αναπτυξιακό μας πρότυπο, όλα τα παραπάνω θα αποδειχθούν ευσεβείς πόθοι. Και η πράσινη ανάπτυξη, από μεγάλη ελπίδα, θα περιοριστεί σε ένα περιτύλιγμα, μια έστω μοντέρνα παραλλαγή του ιδίου αποτυχημένου μοντέλου ανάπτυξης. Και στις νεότερες γενιές θα μείνει ως παρακαταθήκη το επιπλέον δημοσιονομικό έλλειμμα...
*Ο ΠΕΤΡΟΣ ΤΖΕΦΕΡΗΣ είναι δρ μηχανικός ΕΜΠ-συγγραφέας, http://elladitsamas. blogspot.com/
