Υπό τον τίτλο «Ένα σχέδιο για την αναζωογόνηση της Ελλάδας», οι οικονομολόγοι Klaus F. Zimmermann και Αλέξανδρος Κριτικός υπογράφουν στο Harvard Business Review μία ανάλυση που αναφέρει ότι η Ελλάδα επιτέλους δείχνει σημάδια ανάκαμψης από την συντριβή του 2008 –αν και πρέπει ακόμα να γίνουν πολλά.
Η Ελλάδα επιτέλους δείχνει σημάδια ανάκαμψης από την συντριβή του 2008. Ωστόσο, όσο απαιτούνται μακροοικονομικές μεταρρυθμίσεις, το μέλλον της ελληνικής οικονομίας θα καθοριστεί από την ανταγωνιστικότητά της, η οποία αφορά το κόστος, αλλά μετριέται επίσης από την καινοτομία. Επομένως, η Ελλάδα βρίσκεται σε ένα σταυροδρόμι. Μπορεί να βελτιώσει την ανταγωνιστικότητά της μέσω της μείωσης του κόστους σε παραδοσιακούς τομείς της, όπως ο τουρισμός, η γεωργία και το εμπόριο. Ή μπορεί να στοχεύει υψηλότερα – θέτοντας τις βάσεις για την παρασκευή προϊόντων με υψηλότερη προστιθέμενη αξία.
Το κλειδί για μια τέτοια αλλαγή αναπτύσσει μια καινοτομία προσανατολισμένη στη βιομηχανική δομή και την καλή λειτουργία του συστήματος καινοτομίας. Αυτό πρόκειται να είναι μια σημαντική πρόκληση.
Επί του παρόντος, οι ετήσιες δαπάνες για έρευνα και ανάπτυξη ύψους αντιστοιχούν στο 0,67% του ΑΕΠ στην Ελλάδα. Άλλες οικονομίες της ευρωζώνης επενδύουν τέσσερις φορές περισσότερα σε σχετικούς όρους, γύρω στο 2,5% έως 3% του ΑΕΠ τους. Στον Δείκτη Καινοτομίας που παρουσίασε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, η Ελλάδα κατατάσσεται πολύ χαμηλότερα από οποιαδήποτε χώρα της ευρωζώνης. Αυτό δεν προκαλεί έκπληξη, δεδομένου ότι οι παραδοσιακοί τομείς της ελληνικής οικονομίας είναι πολύ λιγότερο εξαρτημένοι από τις δαπάνες για έρευνα και ανάπτυξη. Για να πάρει μπροστά, το επιχειρηματικό περιβάλλον στην Ελλάδα πρέπει να αλλάξει και να γίνει πολύ πιο ανοιχτό στην καινοτομία.
Επί του παρόντος, οι ετήσιες δαπάνες για έρευνα και ανάπτυξη ύψους αντιστοιχούν στο 0,67% του ΑΕΠ στην Ελλάδα. Άλλες οικονομίες της ευρωζώνης επενδύουν τέσσερις φορές περισσότερα σε σχετικούς όρους, γύρω στο 2,5% έως 3% του ΑΕΠ τους. Στον Δείκτη Καινοτομίας που παρουσίασε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, η Ελλάδα κατατάσσεται πολύ χαμηλότερα από οποιαδήποτε χώρα της ευρωζώνης. Αυτό δεν προκαλεί έκπληξη, δεδομένου ότι οι παραδοσιακοί τομείς της ελληνικής οικονομίας είναι πολύ λιγότερο εξαρτημένοι από τις δαπάνες για έρευνα και ανάπτυξη. Για να πάρει μπροστά, το επιχειρηματικό περιβάλλον στην Ελλάδα πρέπει να αλλάξει και να γίνει πολύ πιο ανοιχτό στην καινοτομία.
Σύμφωνα με την έκδοση του «δείκτη διευκόλυνσης των επιχειρήσεων» του 2014 της Παγκόσμιας Τράπεζας, η Ελλάδα κατατάσσεται 72η από 189 χώρες. Παρά την κάποια βελτίωση, η Ελλάδα εξακολουθεί να έχει υπερβολικά ρυθμισμένο νομικό πλαίσιο που επιβαρύνει σημαντικά τους επιχειρηματίες. Οι απαιτήσεις για άδειες και οι αναφορές παραμένουν υπερβολικές. Βασικά θέματα της ημερήσιας διάταξης - όπως η προστασία των επενδυτών, η εκτέλεση των συμβάσεων, καθώς και ένα αποτελεσματικό καθεστώς αφερεγγυότητας - παραμένουν ημιτελή. Και η πιο πρόσφατη έκθεση του ΟΟΣΑ για την Ελλάδα εντόπισε 555 κανονιστικούς περιορισμούς που, αν αρθούν, θα δημιουργήσουν σημαντικά κίνητρα για την εκ νέου ενίσχυση της ελληνικής οικονομίας.
Οι προσανατολισμένες στην τεχνολογία επιχειρήσεις αντιμετωπίζουν επιπλέον εμπόδια, τα οποία έχουν αναστείλει τους εν δυνάμει παραγωγούς καινοτομίας της χώρας πολύ πριν από την τρέχουσα κρίση, αναγκάζοντας συχνά τους ερευνητές να υποχωρούν σε βασική έρευνα ή στον ακαδημαϊκό χώρο, αντί να γίνουν επιχειρηματίες. Ορισμένες εταιρείες, όπως οι MobileFX, Velti, Globo, InternetQ και Lykos, εξακολουθούν να βασίζονται στην Ελλάδα, αλλά έχουν επιλέξει να αναπτύξουν τις καινοτομίες τους στο εξωτερικό.
Αν υπήρξε ποτέ η κατάλληλη στιγμή για να αρθούν όλα αυτά τα περιττά, γραφειοκρατικά φορτία, αυτή η στιγμή είναι σαφώς τώρα. Η λήψη αυτής της απόφασης είναι θέμα εθνικού συμφέροντος. Ο Έλληνας υπουργός ανάπτυξης, από την πλευρά του, έχει ξεκινήσει τη διαδικασία μεταρρύθμισης, αλλά χρειάζεται ισχυρή πολιτική στήριξη για να την ολοκληρώσει. Τα καλά νέα είναι ότι υπάρχουν κάποια κρυφά περιουσιακά στοιχεία στην Ελλάδα, πάνω στα οποία η χώρα μπορεί να οικοδομήσει ένα σύγχρονο σύστημα καινοτομίας. Το πρώτο είναι τα ερευνητικά κέντρα αριστείας, όπως το Κέντρο Δημόκριτος στην Αθήνα, το Ίδρυμα Τεχνολογίας και Έρευνας στην Κρήτη και το Εθνικό Κέντρο Έρευνας Τεχνολογίας και Αναπτυξης στη Θεσσαλονίκη.
Ένας δεύτερο κρυμμένο περιουσιακό στοιχείο είναι ο τεράστιος αριθμός των κορυφαίων Ελλήνων ερευνητών που εργάζονται εκτός της χώρας. Η Ελλάδα είναι η μόνη οικονομία της Ευρωζώνης που «εξάγει» περισσότερους επιστήμονες σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες και τις Ηνωμένες Πολιτείες από ό,τι είναι σε θέση να κρατήσει στο εσωτερικό. Το τρίτο περιουσιακό στοιχείο είναι ο σημαντικός αριθμός των μικρών καινοτόμων επιχειρήσεων σε όλη την Ελλάδα που έχουν αναπτύξει νέες ιδέες. Αν και πολλοί φεύγουν από τη χώρα, ορισμένες επιχειρήσεις έχουν παραμείνει παρά το δυσμενές περιβάλλον για την καινοτομία. Για παράδειγμα, η Raycap έχει αναπτύξει λύσεις που προστατεύουν τις τηλεπικοινωνίες, την ηλεκτρική ενέργεια και τα δίκτυα μεταφορών. Η Systems Sunlight παράγει πολύπλοκα συστήματα μπαταρίας. Και η Tropical AEBE εστιάζεται στις τεχνολογίες υδρογόνου και κυψελών καυσίμου. Η Ελλάδα χρειάζεται απλώς περισσότερες τέτοιες επιχειρήσεις.
Το τέταρτο περιουσιακό στοιχείο στην Ελλάδα είναι το ελκυστικό κλίμα και η συνολική ποιότητα ζωής. Σε ένα όλο και πιο παγκόσμιο αγώνα δρόμου για καλύτερα ταλέντα, η ποιότητα της ζωής έξω από το εργαστήριο έχει μετατραπεί σε ένα κρίσιμο παράγοντα επιτυχίας, κάτι το οποίο θα πρέπει να κάνει την Ελλάδα μια χώρα που θα προσελκύει παγκόσμια ταλέντα.
Λαμβάνοντας υπόψη τα πλεονεκτήματα και τις αδυναμίες της χώρας που επισημάνθηκαν, ένα σημείο είναι υψίστης σημασίας: ο πολιτικός στίβος πρέπει να δημιουργήσει ένα όραμα καινοτομίας για τη χώρα. Μια συνεκτική πολιτική για την καινοτομία, με σκοπό να απελευθερώσει τα κρυφά περιουσιακά στοιχεία της Ελλάδας, θα απαιτήσει πέντε βασικά βήματα:
Λαμβάνοντας υπόψη τα πλεονεκτήματα και τις αδυναμίες της χώρας που επισημάνθηκαν, ένα σημείο είναι υψίστης σημασίας: ο πολιτικός στίβος πρέπει να δημιουργήσει ένα όραμα καινοτομίας για τη χώρα. Μια συνεκτική πολιτική για την καινοτομία, με σκοπό να απελευθερώσει τα κρυφά περιουσιακά στοιχεία της Ελλάδας, θα απαιτήσει πέντε βασικά βήματα:
Ενίσχυση των προσπαθειών για τη μείωση της γραφειοκρατίας. Η μείωση των διοικητικών εμποδίων για την επιχειρηματική δραστηριότητα είναι πολύ εφικτή, κατ ‘αρχήν. Η Ελλάδα θα πρέπει να αποσκοπεί στην επίτευξη μόνιμης εγγραφής των επιχειρήσεων μέσα σε μία ημέρα. Και θα έπρεπε να επικεντρωθεί στο να γίνει μία από τις κορυφαίες 25 οικονομίες του δείκτη της Παγκόσμιας Τράπεζας, όσον αφορά την «ευκολία του επιχειρείν».
Επένδυση στην εφαρμοσμένη έρευνα των κέντρων αριστείας, καθώς και αναδιοργάνωση των ερευνητικών ινστιτούτων και πανεπιστημίων σε ομάδες. Τα νέα ιδρύματα θα πρέπει να συμβάλουν στην εδραίωση του υπάρχοντος πλέγματος της εφαρμοσμένης έρευνας και των πανεπιστημίων, τα οποία όταν οργανώνονται σε γεωγραφικά συμπλέγματα δημιουργούν μεγαλύτερη αποδοτικότητα καθώς και διασταύρωση της έρευνας. Αυτό πρέπει να γίνει σε εκείνους τους τομείς όπου η Ελλάδα παρουσιάζει μια τάση για εξειδίκευση, ειδικά στους τομείς της ποιότητας ζωής, την ενημέρωση και την κοινωνία και την αειφόρο ενέργεια. Η δημιουργία επιστημονικά ανταγωνιστικών ερευνητικών πανεπιστήμιων θα συμβάλει στη γεφύρωση των κενών στην αλυσίδα της καινοτομίας και στην προσέλκυση ταλέντων, τόσο ελληνικής όσο και μη ελληνικής καταγωγής.
Ανάπτυξη δικτύων μεταξύ της έρευνας και των επιχειρήσεων, καθώς και συμμετοχή όλων των εταίρων να συνεργαστούν στην αλυσίδα της καινοτομίας. Η υψηλής ποιότητας επιστήμη πρέπει να ευθυγραμμιστεί με βάση την τεχνολογία της επιχειρηματικότητας.
Ανάπτυξη πολιτικά ανεξάρτητων οργανισμών έρευνας, παρέχοντας επιχορηγήσεις για την έρευνα που θα βασίζονται μόνο στην αξία και την ποιότητα της έρευνας. Για να απελευθερωθούν τα κρυφά περιουσιακά στοιχεία στην Ελλάδα, τα πανεπιστήμια και τα ερευνητικά ινστιτούτα πρέπει να γίνουν ανεξάρτητα από κάθε πολιτική επιρροή. Αυτό προϋποθέτει ότι θα είναι σε θέση να αποφασίζουν αυτόνομα για τους προϋπολογισμούς τους.
Επέκταση αυτού του δικτύου προς την ελληνική επιχειρηματική και ερευνητική διασπορά.Η ελληνική διασπορά, αν και πολύ ισχυρή, αυτή τη στιγμή δεν αντιμετωπίζεται ως ένα δυναμικό οικονομικό περιουσιακό στοιχείο. Τα περισσότερα μέτρα που έχουν σκοπό να κλείσουν τα κενά στην αλυσίδα της καινοτομίας μπορεί να υποστηριχθούν με στόχο την προσανατολισμένη πολιτική για τη διασπορά. Για παράδειγμα, οι διπλές ακαδημαϊκές θέσεις στην Ελλάδα και στο εξωτερικό μπορεί να σταματήσουν την τρέχουσα διαρροή εγκεφάλων και να επιτρέψουν την κυκλοφορία των ιδεών μεταξύ των χωρών.
Επέκταση αυτού του δικτύου προς την ελληνική επιχειρηματική και ερευνητική διασπορά.Η ελληνική διασπορά, αν και πολύ ισχυρή, αυτή τη στιγμή δεν αντιμετωπίζεται ως ένα δυναμικό οικονομικό περιουσιακό στοιχείο. Τα περισσότερα μέτρα που έχουν σκοπό να κλείσουν τα κενά στην αλυσίδα της καινοτομίας μπορεί να υποστηριχθούν με στόχο την προσανατολισμένη πολιτική για τη διασπορά. Για παράδειγμα, οι διπλές ακαδημαϊκές θέσεις στην Ελλάδα και στο εξωτερικό μπορεί να σταματήσουν την τρέχουσα διαρροή εγκεφάλων και να επιτρέψουν την κυκλοφορία των ιδεών μεταξύ των χωρών.
Το αν η μετατροπή της Ελλάδας σε ένα πραγματικό κέντρο καινοτομίας θα γίνει πραγματικότητα ή όχι, θα χρειαστεί πολλά περισσότερα από τις επενδύσεις σε έρευνα και ανάπτυξη και σε ερευνητικά κέντρα. Τα κατεστημένα συμφέροντα πρέπει να ξεπεραστούν, και η ελληνική κοινωνία πρέπει να αγκαλιάσει την αλλαγή για ένα καλύτερο μέλλον. Αυτό απαιτεί μια νέα διαφάνεια, όχι μόνο όσον αφορά την ανεξαρτησία των ερευνητικών δραστηριοτήτων, αλλά και όσον αφορά μια σταθερή ισοτιμία μεταξύ των κόσμων της έρευνας και της επιχειρηματικότητας προς όλες τις κατευθύνσεις.
Υπό αυτή την έννοια, η ελληνική αποστολή καινοτομίας είναι μία μόνο εκδοχή της μεγαλύτερης πρόκλησης της χώρας: να χρησιμοποιήσει αυτή τη βαθιά κρίση για να επανεφεύρει τον εαυτό της και να αποτινάξει τις αντιπαραγωγικές πρακτικές του παρελθόντος.
